(သ႐ုပ္ေဖာ္ ပန္းခ်ီ – စိုး၀င္းၿငိမ္း)
ေစ်းခ်ိဳဆိုတာ မႏၱေလးရဲ႕ အသည္းႏွလံုးျဖစ္ပါတယ္။ ေစ်းခ်ိဴရဲ႕ စီးပြားအတက္အက်ဟာ မႏၱေလးရဲ႕ စီးပြားအတက္အက်ပါ။ ေစ်းခ်ိဳရဲ႕ စီးပြားအတိုးအဆုတ္ဟာ မႏၱေလးရဲ႕ စီးပြားအတိုးအဆုတ္ပါ။ ေစ်းခ်ိဳဆိုတာ မႏၱေလးရဲ႕ ႏိုင္ငံေရး၊ စီးပြားေရး၊ လူမႈေရးျပဒါးတိုင္ပဲ ဆိုပါစို႔…။
ေစ်းခ်ိဳဒိုင္ယာရီကို ျပန္လွန္ၾကည့္ရေအာင္ -
ေစ်းခ်ိဳအစ ေစ်းႀကိဳက
မင္းတုန္းမင္းဟာ မႏၱေလး ရတနာပံုၿမိဳ႕သစ္ တည္ေထာင္ဖို႔ ၁၂၁၈ (၁၈၅၆) ခုႏွစ္မွာ အမိန္႔ေတာ္ ခ်မွတ္ခဲ့တယ္။ အျငင္းအခံု၊ အတိုက္အခံေတြၾကားက ၿမိဳ႕သစ္နန္းသစ္ တည္ခဲ့ရတာပါ။ ၿမိဳ႕တည္ကတည္း က “ေစ်းခ်ိဳ”ကို တည္ေဆာက္ခဲ့ပံုရပါတယ္။ မႏၱေလး ၿမိဳ႕သစ္ရဲ႕ ပႏၷက္ပံုဟာ အမရပူရ ၿမိဳ႕ေဟာင္းက ရပ္ကြက္ေတြ၊ ဥယ်ာဥ္ေတြ၊ တံခါးေတြကို အေျခတည္ ေလေတာ့ အမရပူရမွာလည္း ေစ်းခ်ိဳဆိုတာ ရွိခဲ့တယ္မဟုတ္လား။ အမရပူရ လမ္းငါးခြရဲ႕ အေနာက္ဘက္ဟာ ေစ်းခ်ိဳအရပ္ပါပဲ။
ေရွးကေတာ့ ေစ်းခ်ိဳ မဟုတ္ပါဘူး။ “ေစ်းႀကိဳ” လို႔ ေခၚပါသတဲ့။ ၁၇၈၃ ခုႏွစ္မွာ ေနျပည္ေတာ္ကို အင္းဝကေန အမရပူရ ေျပာင္း ခဲ့ေသးေတာ့ အင္းဝ မွာလည္း “ေစ်းႀကိဳ”အမည္နဲ႔ အရပ္ရွိခဲ့ဖူးပါတယ္။
မႏၱေလးၿမိဳ႕နဲ႔ဆိုင္တဲ့ ေရွးေျမပံုေတြနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး မႏၱေလးၿမိဳ႕ မတည္မီအခ်ိန္က “ေစ်းႀကိဳေတာ္ပံု ဘုရား”ဆိုတဲ့ ၄၃_၇၈ အရြယ္ ပုရပိုက္ကို ပညာရွင္ေတြက ေလ့လာဖူးသတဲ့။ ဒီပုရပိုက္ဟာ အင္းဝၿမိဳ႕ ဘႀကီးေတာ္လက္ထက္ (သို႔မဟုတ္) အမရပူရၿမိဳ႕က ေစ်းႀကိဳပံု ျဖစ္ဟန္ရွိတယ္လို႔ ေကာက္ခ်က္ခ်ၾကပါ တယ္။
ေရွးတုန္းက မႏၱေလးေစ်းႀကိဳဟာ အခု ငါးပိတန္း လက္က်ား ေနရာမွာပါ။ မႏၱေလးၿမိဳ႕ ေျမပံုမွာ “ေစ်းႀကိဳ” ေနရာကို ျပထားပါတယ္။ “ေစ်းႀကိဳ”ႀကီးရဲ႕ အလယ္ဗဟိုမွာ ေစ်း႐ံုေတြ၊ ဥယ်ာဥ္ေတြ ရွိခဲ့ ဖူးသတဲ့။ သကၤန္းတန္း၊ ပဲပုပ္တန္းနဲ႔ ေစ်းႀကိဳကို ကူးတဲ့ တံတားဟာ “သံတံတား” ျဖစ္ၿပီး အဲဒီတံတားေပၚမွာ ငါးသည္၊ ဝက္သားသည္ေတြ ရွိသတဲ့။ အထက္ျမန္မာႏိုင္ငံကို အဂၤလိပ္ေတြ သိမ္းၿပီးတဲ့ ေနာက္ “ေစ်းႀကိဳ” ကို “မူလာအီစမန္” ဆိုတဲ့ ဝန္မင္းက အခြန္ေကာက္ရလို႔ ကုလားဝန္မင္းေစ်း၊ မူလာအီစမန္ေစ်းလို႔လည္း ေခၚခဲ့ၾက ပါေသးတယ္။
တကယ္ေတာ့ ဧရာဝတီျမစ္လမ္း အပါအဝင္ ရွမ္းျပည္နယ္က ႏြားဝန္တင္လမ္း၊ လွည္းလမ္းေတြက တဆင့္ ေရႊၿမိဳ႕ေတာ္ကို ေရာက္ လာတဲ့ ကုန္ေတြဟာ “ေစ်းႀကိဳ”အရပ္မွာ စုေဝးေရာက္ရွိလာၾကၿပီး ေရာင္းဝယ္ ဖလွယ္ၾကဖို႔ ေစာင့္ႀကိဳနားခိုၾကရာက “ေစ်းႀကိဳ” ဆိုၿပီး ျဖစ္လာပံုပါ။
ၿပီးေတာ့ အဲဒီအခ်ိန္က “ေစ်းႀကိဳအရပ္” ရဲ႕ အေနအထားကိုေတာ့ ခရစ္ႏွစ္ ၁၈၇၂ ခု၊ ဇြန္လ ၁၄ ရက္ထုတ္ “ျမန္မာ သတင္းစာ” မွာေတာ့…
“ျမန္မာ သတင္းစာဆရာကို ေပးရန္စာ”
“ၾကားေရာက္လိုက္ပါသည္။ ျမန္မာ သတင္းစာ ဆရာခင္ဗ်ား။ မႏၱေလး ေရႊၿမိဳ႕ေတာ္က ျပန္လည္သည့္ မိတ္ေဆြတို႔ ေျပာဆိုသံ ၾကားရသည္မွာ ရတနာပံု ေနျပည္ေတာ္ မႏၱေလးၿမိဳ႕ “ေနပူဖုန္ထ၊ မိုဃ္းက် ရႊံ႕ေပါက္၊ လမ္းေလွ်ာက္ခက္ခဲ၊ လဲလုခလို၊ ေစ်းႀကိဳႏြံ ျပည့္၊ မွန္၏မခြ်တ္၊ သြားစမ္းလတ္ေလာ့”ဟု ေျပာဆို သည္ကို အတန္တန္ၾကားရေသာ္လည္း …”
ေက်ာက္စီေပတရာ ရန္ကုန္သား
(မူရင္းသတ္ပံုအတိုင္း) လို႔ “ေစ်းႀကိဳ” အရပ္ရဲ႕ အေနအထားကို ေဖာ္ျပထားပါတယ္။
အုတ္ေတာ္က ေပးေစဘုရား
ျမန္မာသကၠရာဇ္ ၁၂၃၈ ခု ျပာသိုလဆန္း ၁၄ ရက္ ၂၈-၁-၁၈၇၆ ည၊ ေရႊနန္းေတာ္ၾကမ္းျပင္မွာ ေစ်းခ်ိဳေတာ္အတြက္ အုတ္ ၁၄ ဖို ဖုတ္ရန္ အမိန္႔ ေတာ္ ခံပါတယ္။
“ဘုန္းေတာ္ျဖစ္ ဗိုလ္ႀကီးၾကပ္ ထုတ္လုပ္မည့္ အုတ္ေတာ္က ေပးေစဘုရား၊ အမိန္႔ေတာ္ျမတ္ကို ဦးထိပ္ထက္ဆင္ ရြက္ရမည္ကို ေရႊတိုက္အတြင္းဝန္ ေတာင္ခြင္ၿမိဳ႕စား၊ ေရႊျပည္ဝန္ ဝက္မစြက္ၿမိဳ႕စားမင္း တို႔ေရွ႕ ေစ်းခ်ိဳေတာ္အသစ္ ျဖည့္သြင္းလုပ္ေဆာင္ ကုန္ဝယ္ရန္စာခ်ဳပ္” ဆိုတဲ့ ပုရပိုဒ္အရ ကုန္က်ေငြ ေတြ ေတာင္းခံၿပီး ေစ်းခ်ိဳေတာ္ႀကီးကို ျပဳျပင္တည္ေဆာက္ပါသည္။
ေစ်းခ်ိဳနဲ႔ မီး
၁၉၀ဝ ျပည့္ႏွစ္ ဧၿပီ ၇ ရက္ ေန႔ထုတ္ ဟံသာဝတီ သတင္းစာရဲ႕ မႏၱေလး သတင္းစာမွာ “မီးသင့္ေလာင္ျခင္း” ေခါင္းစဥ္နဲ႔ မႏၱေလး ေစ်းခ်ိဳ မီးသင့္ပံုကို သတင္းေပးထားပါတယ္။
တခါ ၁၉၀၂ ခု ဧၿပီ ၁၂ ရက္ (၁၂၆၄ ခု၊ တန္ခူးလဆန္း ၅ ရက္) မွာလည္း သစ္သားနဲ႔ ေဆာက္လုပ္ထားတဲ့ ေစ်းခ်ိဳေတာ္ႀကီး မီးသင့္ေလာင္ ျပန္ပါတယ္။ ဒီေနာက္ မႏၱေလးသူ မႏၱေလးသားေတြ နဲ႔ အမ်ားႀကီး ရင္းႏွီးခဲ့ရတဲ့႐ံုႀကီး ၁၂ ႐ံုနဲ႔ အုတ္ကာ သြပ္မိုး ေစ်းခ်ိဳႀကီးကို အီတာလွ်ံမင္းသား ဗိသုကာ ေကာင့္ကာလာကတီက ၁၂၆၅ ခု ဝါေခါင္လဆုတ္ ၄ ရက္ေန႔မွာ တည္ေဆာက္ခဲ့ျခင္း ျဖစ္ပါတယ္။ အရပ္ရပ္ ကုန္က်ေငြ ၇၂၃çဝ၀ဝ က်ပ္ ကုန္က်ပါတယ္။
အဲဒီလို အုတ္တိုက္ ေစ်းခ်ိဳ႐ံုႀကီးေတြ တည္ေဆာက္ေတာ့ အစိုးရဆီက ေခ်းေငြေတြ ျပန္ဆပ္ဖို႔နဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး ေစ်းခ်ိဳဆိုင္ခန္းပိုင္ရွင္ ေတြနဲ႔ ျမဴနီစီပယ္ တို႔အၾကား အခြန္အတုတ္ကိစၥ တခုရွိတယ္။ “ဆလာမီ” လို႔ ေခၚတယ္။ ဒီစကားရပ္ကို ၁၃၀၇ ခု တပို႔တြဲ လျပည့္ ေက်ာ္ ၇ ရက္ စေနေန႔ထုတ္၊ မႏၱေလး နဂါးနီ စာေစာင္မွာ ရွင္းလင္းျပထားပါသည္။
ဆလာမီ ဘာလဲ
ဘယ္လိုရွင္းျပထားသလဲဆိုရင္..
“ဆလာမီဆိုေသာ စကားမွာ စူလတီကုမၸဏီတို႔ ကို ရန္ကုန္ျမဴနီစီပယ္အေပၚတြင္ တရားစြဲဆိုသည့္ အတြက္ ဆံုးျဖတ္သည္မွာ ေျမယာဆိုင္ရာ ေနရာ တစံုတခု ကိုယ္ပိုင္ဆိုင္ခြင့္ ရရွိျခင္းကို ဆလာမီဆို သည့္ ငွားရမ္းချဖစ္ေၾကာင္း ၁၈၉၉ ခုႏွစ္၊ တရားမ ေသးမႈ နံပါတ္ ၂၅၂၀ အရ၊ ဆလာမီ ဆိုေသာစကား ေပၚလာသည္။ အခ်ဳပ္ လူတိုင္းနားလည္ရန္မွာ မိမိ ဆိုင္ထြက္ေသာ ေနရာကို မိမိတစ္ဦးတည္းသာ ပိုင္ဆိုင္ခြင့္ကို ဆိုလိုသည္။
ဆိုင္ခြန္ႏွင့္ မဆိုင္၊ ေရွးကလူမ်ားမွာ ဆိုင္ခြန္ တျခား၊ ဆလာမီတျခား ေပးရသည္။
“ျမဴနီစီပယ္ လက္စြဲ စာမ်က္ႏွာ (၅၂)ၾကည့္”
ဆက္ၿပီး မႏၱေလးနဂါးနီမွာ ေရးထားတာက-
“ေစ်းခ်ိဳေတာ္ႀကီးကို ေဆာက္လုပ္ရန္ ေခ်းငွား ကုန္က်ေသာ စရိတ္မ်ားကို ဆိုင္ထြက္ေသာ သူမ်ား အေပၚတြင္ ေစ်းခ်ိဳေတာ္ႀကီး ေဆာက္လုပ္ ကုန္က် သည္။
၁၈၉၈ ခုႏွစ္က ျမဴနီစီပယ္မွာ ေရွးအခါက အမႈေဆာင္အရာရွိဟု သီးသန္႔မရွိပါ။ အင္ဂ်င္နီယာ အလုပ္အမႈေဆာင္ အရာရွိႀကီး အလုပ္ပါ ၂ လုပ္ တြဲလုပ္သည္။ လခမွာ ၁ လလွ်င္ ၇၀ဝ က်ပ္သာ ေပးရသည္။
ေရွးအဂၤလိပ္လက္ထက္ အမႈေဆာင္အရာရွိႀကီး လခ ၁၂၀ဝိ/- ။ အင္ဂ်င္နီယာလခ ၁၀ဝ၀ိ/- ။ စုစုေပါင္း ၂၂၀ဝိ/- ကုန္သည္။
ေစ်းခ်ိဳေတာ္ႀကီးေဆာက္လုပ္ရာတြင္ ကုန္က် ေသာ ေငြမွာ ၇၂၃၀ဝ၀ိ/- က်ပ္ ကုန္သည္။
၁၃၀၂ ခုႏွစ္အထိ ဆိုလွ်င္ ၄၇ ႏွစ္ရွိ ဆလာမီ အတြက္ ေပးရေသာေငြကို ေပါင္းၾကည့္လွ်င္ ေစ်းခ်ိဳ ေတာ္ေဆာက္ ကုန္က်ေသာ ေငြေျပလွ်င္ ဆလာမီ ေပးရန္ လိုေသးသလား” လို႔ေရးသားထားပါတယ္။
သက္ဆိုင္ရာ ျမဴနီစီပယ္ကလည္း နယ္နိမိတ္ အတြင္းရွိ ေစ်းေတြမွာ ျမဴနီစီပယ္ဘိုင္ေလာကို ထုတ္ ျပန္ပါတယ္။
အသစ္ေဆာက္လုပ္ၿပီးတဲ့အခါ ေစ်းခ်ိဳေတာ္မွာ ရွိတဲ့ ဆိုင္ရွင္ေဟာင္းနဲ႔ ဆိုင္ရွင္သစ္ေတြ လိုက္နာဖို႔ ၿမိဳ႕နယ္ဆိုင္ရာ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး အရာရွိ ေမဂ်ာ ကေနဒီက မႏၱေလးျမဴနီစီပယ္ ေစ်းမ်ားအတြင္းရွိ ဆိုင္ေနရာမ်ား ခ်ထားရန္အတြက္ဆိုကာ ဥပေဒအမိန္႔ေတြ ထုတ္ေသးတယ္။
(ဆက္လက္ေဖာ္ျပပါမည္)